Diyabet, kandaki şeker (glikoz) seviyesinin normalden yüksek olmasıyla karakterize kronik bir hastalıktır. Vücudun insülin hormonunu üretememesi veya etkili bir şekilde kullanamaması sonucu ortaya çıkar. İnsülin, pankreas tarafından üretilen ve glikozun hücrelere enerji olarak ulaşmasını sağlayan bir hormondur. Diyabet, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ciddi bir sağlık sorunudur ve kontrol edilmezse kalp hastalığı, böbrek yetmezliği, görme kaybı ve sinir hasarı gibi komplikasyonlara yol açabilir.

Diyabet Türleri

1. Tip 1 Diyabet:
   • Genellikle çocukluk veya gençlik döneminde başlar, ancak her yaşta ortaya çıkabilir.
   • Pankreasın insülin üretememesiyle oluşur (otoimmün bir hastalıktır; bağışıklık sistemi pankreas hücrelerine saldırır).
   • Hastalar ömür boyu insülin enjeksiyonlarına veya insülin pompalarına ihtiyaç duyar.
   • Toplam diyabet vakalarının yaklaşık %5-10’unu oluşturur.
2. Tip 2 Diyabet:
   • En yaygın türdür (%90-95).
   • Genellikle yetişkinlerde görülür, ancak obezite ve hareketsiz yaşam tarzı nedeniyle çocuklarda da artmaktadır.
   • Vücut insülin üretir, ancak hücreler insülini etkili bir şekilde kullanamaz (insülin direnci).
   • Tedavi, yaşam tarzı değişiklikleri (diyet, egzersiz), ağızdan alınan ilaçlar veya insülin tedavisi içerebilir.
   • Risk faktörleri: obezite, genetik yatkınlık, hareketsiz yaşam, yüksek tansiyon ve yaş.
3. Gestasyonel Diyabet:
   • Hamilelik sırasında ortaya çıkan ve genellikle doğumdan sonra kaybolan bir türdür.
   • Plasental hormonlar insülin direncine neden olabilir.
   • Gestasyonel diyabet geçiren kadınlarda ileride tip 2 diyabet riski artar.
4. Diğer Türler:
   • Genetik mutasyonlar, pankreas hastalıkları veya bazı ilaçların yan etkileri nedeniyle nadir diyabet türleri (ör. MODY, LADA) görülebilir.

Belirtiler

Diyabetin yaygın belirtileri şunlardır:

• Sık idrara çıkma
• Aşırı susuzluk
• Açıklanamayan kilo kaybı (özellikle tip 1’de)
• Yorgunluk
• Bulanık görme
• Yavaş iyileşen yaralar
• Ellerde veya ayaklarda uyuşma/karıncalanma (tip 2’de)

Tanı

Diyabet tanısı genellikle kan testleriyle konur:

• Açlık kan şekeri testi: ≥126 mg/dL (iki ayrı testte) diyabeti işaret eder.
• HbA1c testi: Son 2-3 ayın ortalama kan şekeri seviyesini gösterir; ≥6.5% diyabet tanısı koydurur.
• Oral glikoz tolerans testi: Özellikle gestasyonel diyabet için kullanılır.
• Rastgele kan şekeri testi: ≥200 mg/dL ve belirtiler varsa diyabet tanısı konabilir.

Tedavi ve Yönetim

Diyabet tedavisi, türüne ve hastanın durumuna bağlıdır:

• Tip 1 Diyabet:
  • İnsülin tedavisi (enjeksiyon veya pompa).
  • Kan şekeri takibi.
  • Sağlıklı diyet ve düzenli egzersiz.
• Tip 2 Diyabet:
  • Yaşam tarzı değişiklikleri: Dengeli beslenme, kilo verme, fiziksel aktivite.
  • Metformin gibi oral ilaçlar veya insülin (gerekirse).
  • Kan şekeri, tansiyon ve kolesterol kontrolü.
• Gestasyonel Diyabet:
  • Diyet, egzersiz ve gerektiğinde insülin.
  • Düzenli kan şekeri takibi.

Komplikasyonlar

Kontrol edilmeyen diyabet, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir:

• Kardiyovasküler hastalıklar: Kalp krizi, inme.
• Nöropati: Sinir hasarı, özellikle ayaklarda.
• Nefropati: Böbrek hasarı.
• Retinopati: Görme kaybına neden olabilen göz hasarı.
• Ayak komplikasyonları: Yara iyileşmesinde zorluk, amputasyon riski.

Önleme (Tip 2 Diyabet için)

• Sağlıklı beslenme: Şeker ve işlenmiş karbonhidrat tüketimini azaltmak, lifli gıdaları tercih etmek.
• Düzenli egzersiz: Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta aktivite.
• Kilo kontrolü: İdeal kiloyu korumak veya fazla kiloları vermek.
• Düzenli sağlık kontrolleri: Erken teşhis için kan şekeri taramaları.